Wie zijn de Medici op de “Adorazione” van Botticelli?

Het paneel uit de Uffizi met de “Adorazione dei Magi” mag dan één van de kleinste werken zijn van Sandro Botticelli, maar het is wel één van de meest fascinerende. Het altaarstuk dat hij schilderde voor de familiekapel van bankier Guasparre del Lama heeft nog steeds niet al zijn geheimen prijs gegeven en blijft een onderwerp van discussie. Terwijl er onenigheid is over de datering, de identiteit van de opdrachtgever en al of niet verwijzen naar de Pazzi-aanslag (zie desbetreffende artikels) kan men wel met zekerheid aannemen dat er een aantal leden van de Medici-familie hun verschijning doen.

De scène met de Aanbidding van het Kind door de 3 Wijzen was een geliefd thema van de Medici. Cosimo, zijn zonen en kleinzonen waren lid van het Genootschap van de 3 Koningen en waren reeds afgebeeld op het fresco van Benozzo Gozzoli in het Palazzo Medici met de beroemde “Cavalcata” uit 1460 (zie art. Benozzo Gozzoli en de 3 Koningen uit de Cappella dei Magi). De aanwezigheid van bestaande personen in een religieus tafereel was in de renaissance immers geen uitzondering meer. Wanneer dan Sandro Botticelli, die goed bevriend was met de Medici en met Giuliano in het bijzonder, de opdracht kreeg om een aanbidding te penselen heeft hij niet geaarzeld om er bij wijze van spreken een familieportret van te maken.

Giorgio Vasari bevestigt in zijn Vite dat Botticelli een aantal leden van de Medici op het paneel afgebeeld heeft. Volgens hem is de oude koning, die het dichtst bij het Kind zit, Cosimo il Vecchio. De 2 andere knielende koningen zouden Cosimo’s zoon Giovanni en kleinzoon Giuliano zijn (die hij de vader van paus Clemens VII noemt). Hij geeft spijtig genoeg geen verdere uitleg over andere personages.
Dat Botticelli 3 generaties van Medici (Cosimo, Giovanni en Giuliano) zou afgebeeld hebben lijkt vrij aanvaardbaar, maar voor de meeste kunstcritici zou het logischer geweest zijn dat Cosimo in het gezelschap van zijn 2 zonen Giovanni en Piero zou verschijnen.
Vasari kan zich vergist hebben (dat gebeurde al eens meer) en dat laat vele auteurs (zoals Ronald Lightbown) toe om de geknielde koning in het midden van de scène (met de rode mantel) te identificeren als Cosimo’s oudste zoon en opvolger Piero il Gottoso. Zijn broer Giovanni, de jonge koning (in het wit) zit naast hem. Waarschijnlijk verschijnt Cosimo als de oude koning Melchior, Piero als Balthazar en Giovanni als Caspar.

Het schilderij was niet enkel een eerbetoon aan Cosimo en zijn 2 zonen (allemaal reeds overleden in 1469) maar ook aan zijn kleinzonen Lorenzo en Giuliano. Over hun identificatie is er minder eensgezindheid. Hierbij speelt de datering van de “Adorazione” een beslissende rol: als het werk vóór 26 april 1478 geschilderd werd was er nog geen sprake van de Pazzi-aanslag en waren beide broers nog in leven, maar als het dateert van na 26 april 1478 was Giuliano al vermoord en kan dat ongetwijfeld zijn weerslag gehad hebben op de figuratie.
Van Giuliano wordt aangenomen dat het de man met de zwarte haardos en de zwarte mantel is die (rechts) achter zijn oom Giovanni staat. Hij gelijkt sterk op de portretten die Botticelli van hem gemaakt heeft uit andere musea. Deze man zou echter ook Lorenzo kunnen zijn en dan is de buigende figuur in het blauw achter hem misschien zijn broer Giuliano. Ook van de man met de hoed, die achter Cosimo staat, wordt gezegd dat het Lorenzo is. Op die manier zouden op de 2de rij van links naar rechts Lorenzo, Piero, Giovanni en Giuliano geposteerd staan en 2 generaties Medici vormen die als een soort symbolische halve cirkel rond Maria met het Kind en Cosimo staan (zie fig.1).

Voor Bernard Gallagher is de jonge koning met de witte mantel Lorenzo il Magnifico die naast zijn vader Piero geknield zit en de kroon (die op de grond ligt) doorgeschoven krijgt. Het is een kroon met scherpe uitsteeksels (of een doornenkroon) en dat kan al verwijzen naar het komende onheil (zie fig.2). Daar valt iets voor te zeggen want in dat geval zijn 3 generaties Medici-heersers present en ook op de “Cavalcata dei Magi” in het Palazzo Medici werd Lorenzo reeds als de jonge koning Caspar (in het wit) afgebeeld. Maar dan stelt zich wel de vraag waar Piero’s jongere broer Giovanni gebleven is.
Volgens menig auteur is de man links vooraan in de rode tuniek met het zwaard Giuliano en dat houdt dan verband met de aanslag (zie fig.3). Dat hij omhelsd wordt door Agnolo Poliziano (zijn vriend) of Francesco de’ Pazzi (zijn moordenaar) zijn veronderstellingen die echter chronologisch gezien moeilijk houdbaar zijn (zie art. Staan de moordenaars van Giuliano de’ Medici op Botticelli’s “Adorazione dei Magi”?).
Het zou ook een verwijzing kunnen zijn naar het tornooi waarin Giuliano geschitterd had op 29 januari 1475 en dat Poliziano beschreven heeft in zijn beroemd gedicht “Stanze per la Giostra”. Dat zou ook de aanwezigheid van het paard kunnen verklaren (zie art Historische tornooien in Firenze).

Voor Heinrich Ulmann is de man met het zwaard Lorenzo; hij had immers zijn zwaard getrokken tijdens de aanval. Zonder een verband met de Pazzi-aanslag zou men van de man, gezien zijn aparte kledij, ook kunnen denken dat het om een bodyguard gaat, die omarmd wordt door zijn vriendje.

Volgens Maike Vogt-Lüerssen is de “Adorazione” , die tussen 1492 en 1495 besteld was door Giovanni il Popolano de’ Medici, in 1513 in opdracht van zijn neef Pierfrancesco de’ Medici il Giovane overschilderd geworden. De 3 wijzen blijven leden van de Medici-familie, maar het zijn dan Lorenzo il Vecchio (de broer van Cosimo), zijn zoon Pierfrancesco il Vecchio (die het gezicht van Giulio de’ Medici, de latere paus Clemens VII, gekregen heeft) en zijn kleinzoon Giovanni il Popolano geworden.
Maar waarom Botticelli (en zijn atelier, want Sandro was overleden in 1510) dan leden van de Popolani-tak zou afgebeeld hebben is bijzonder vreemd. In 1496 had Filippino Lippi, de leerling van Botticelli, immers al een “Adorazione” voor de tak der Popolani geschilderd, die als een duidelijk politiek antwoord op de versie van Botticelli kan beschouwd worden (zie art. Het onstaan van de Medici-tak der Popolani). Van een overschildering van Botticelli’s “Adorazione” is trouwens geen enkel bewijs gevonden.

Besluit:
Dat Botticelli een aantal leden van de Medici-familie op zijn “Adorazione” gezet heeft is duidelijk. Alleen over hun identiteit (wie is wie?) en exacte plaatsing op het tafereel kan serieus geredetwist worden en dat heeft voornamelijk te maken met de datering van het schilderij. Dat er verder nog een massa bekende Florentijnen en Medici-vrienden hun opwachting maken op het paneel is een feit en kan een welgekomen aanleiding zijn voor nog veel meer gis-en speurwerk.

JVL

Who are the Medici on Botticelli’s "Adorazione"?

The Uffizi panel with the "Adorazione dei Magi" may be one of Sandro Botticelli's smallest works, but it is one of the most fascinating. The altarpiece he painted for the family chapel of banker Guasparre del Lama has still not revealed all its secrets and remains a subject of debate. While there is disagreement about the date, the identity of the commissioner and whether or not it refers to the Pazzi attack (see relevant articles), one can assume with certainty that a number of members of the Medici family are making their appearance.

The scene with the Adoration of the Child by the 3 Wise Men was a favourite theme of the Medici. Cosimo, his sons and grandsons were members of the Epiphany Society and were already depicted in Benozzo Gozzoli’s fresco in the Palazzo Medici with the famous "Cavalcata" from 1460 (see art. Benozzo Gozzoli and the 3 Kings of the Cappella dei Magi). After all, the presence of real existing people in a religious scene was no longer an exception in the Renaissance. When Sandro Botticelli, who was a good friend of the Medici and of Giuliano in particular, was commissioned to paint an adoration, he did not hesitate to turn it into a kind of family portrait.

Giorgio Vasari confirms in his Vite that Botticelli painted a number of members of the Medici on the panel. According to him, the old king, who is closest to the Child, is Cosimo il Vecchio. The 2 other kneeling kings are Cosimo's son Giovanni and grandson Giuliano (whom he calls the father of Pope Clement VII). Unfortunately Vasari does not give any further explanation about other characters.
That Botticelli would have depicted 3 generations of Medici (Cosimo, Giovanni and Giuliano) seems quite acceptable, but for most art critics it would have been more logical that Cosimo would appear in the company of his 2 sons Giovanni and Piero. Vasari may have made a mistake (that happened before) and that allows many authors (such as Ronald Lightbown) to identify the kneeling king in the middle of the scene (with the red cloak) as Cosimo's eldest son and successor Piero il Gottoso. His brother Giovanni, the young king (in white) is sitting next to him. Cosimo probably appears as the old king Melchior, Piero as Balthazar and Giovanni as Caspar.

The painting was not only a tribute to Cosimo and his 2 sons (already defunct in 1469), but also to his 2 grandsons Lorenzo and Giuliano. About their identification is less unanimity. The dating of the "Adorazione" is very decisive in all this: if the work was painted before April 26, 1478 there was no question of the Pazzi attack and both brothers were still alive, but if it dates from after April 26, 1478 Giuliano had already been murdered and that may undoubtedly have had an impact on figuration.
Giuliano is believed to be the man with the black hair and the black cloak standing (on the right) behind his uncle Giovanni. He is very similar to the portraits that Botticelli made of him from other museums. However, this man could also be Lorenzo and then the bowing figure in blue behind him might be his brother Giuliano. The man with the hat, who stands behind Cosimo, is also said to be Lorenzo. In this way, Lorenzo, Piero, Giovanni and Giuliano, posted in the 2nd row from left to right, are the 2 Medici generations forming a kind of symbolic semicircle around Mary with the Child and Cosimo (see fig.1).

For Bernard Gallagher, the young king with the white cloak is Lorenzo il Magnifico kneeling next to his father Piero and getting the crown (which lies on the ground) passed on. It is a crown with sharp protrusions (a crown of thorns?) already referring to the future calamity (see fig.2). There is something to be said for, because in that case 3 generations of Medici rulers are present and Lorenzo had already been depicted as the young king Caspar (in white) on the "Cavalcata dei Magi" in the Palazzo Medici. But that leaves the question where Piero's younger brother, Giovanni, is depicted.
According to many authors, the man in the red tunic with the sword (front left) is Giuliano (see fig.3). That he is embraced by Agnolo Poliziano (his friend) or Francesco de' Pazzi (his murderer) are assumptions that are difficult to maintain in terms of chronology (see art. Are the murderers of Giuliano de' Medici on Botticelli's "Adorazione dei Magi"?).

It could also be a reference to the tournament in which Giuliano had outshone on January 29, 1475 and which Poliziano has described in his famous poem “Stanze per la giostra”. That could also explain the presence of the horse (see art. Historical tournements in Florence)

For Heinrich Ulmann, the man with the sword is Lorenzo, for he had drawn his sword during the assault. But when there is no connection with the Pazzi attack, the man, given his garments, could also be a bodyguard, embraced by his boyfriend.

According to Maike Vogt-Lüerssen, the "Adorazione", which was ordered between 1492 and 1495 by Giovanni il Popolano de' Medici, was overpainted in 1513 by order of his nephew Pierfrancesco de' Medici il Giovane. The 3 wise men remain members of the Medici family, but they are Lorenzo il Vecchio (Cosimo's brother), his son Pierfrancesco il Vecchio (with the face of Giulio de' Medici, the future Pope Clement VII) and his grandson Giovanni il Popolano.
That Botticelli (and his studio, because Sandro had died in 1510) would have depicted members of the Popolani branch here is rather strange. After all, Filippino Lippi, Botticelli's pupil, had already painted in 1496 an "Adorazione" for the Popolani branch, which can be considered a clear political answer to Botticelli's version. (see art. The origin of the Medici-branch of the Popolani). Moreover, no evidence has been found of an overpainting.

Conclusion:
It is clear that Botticelli painted a number of members of the Medici family on his "Adorazione". But their identity (who is who?) and their exact placement on the scene can be seriously disputed, which has mainly to do with the dating of the painting. It is a fact that a mass of well-known Florentines and Medici friends also make their appearance on the panel and that can be a welcome occasion for much more guessing and detective work.

Literatuur:
Deimling, B                 Sandro Botticelli (Taschen). Keulen,
Gallagher, B.               Botticelli’s Uffizi Adoration of the Magi
Lightbown, R.              Filipepi, Alessandro in: Dizionario biografico vol. 47 (1997).
Norcini, A. Ritratto di famiglia. Ritratto di famiglia | Meer
Parenti, D.                   Adoration of the Magi by Sandro Botticelli
Ulman, H.                    Sandro Botticelli. München, 1893.
Van Laerhoven J.          Florentijnse wandelingen, dl. III (Botticelli). Kermt, 2021².
                                    zie art. Benozzo Gozzoli en de 3 Koningen van de Cappella dei Magi.
                                    zie art. Het ontstaan van de Medici-tak der Popolani.
                                    zie art. Historische tornooien in Firenze.
                                    zie art. Staan de moordenaars van Giuliano de’ Medici op de
                                                   “Aanbidding van de Wijzen”?
                                    zie art. Wanneer werd Botticelli’s “Adorazione” geschilderd en wie
                                               was de opdrachtgever?
Vasari, G.                     Le Vite de' Più Eccellenti Pittori, Scultori,
                                       e Architettori da Cimabue insino a' Tempi Nostri. Firenze, 1550.
Vogt-Lüerssen, M.        The Medici – kleio.org